Hoge concentratie PFOS Jelsumer Feart

Veelgestelde vragen

Wat is er aan de hand?

Wetterskip Fryslân heeft in het water van de Jelsumer Feart en Lytse Feart een te hoge concentratie PFOS gemeten. Omdat de risico’s voor de gezondheid op dit moment niet precies bekend zijn, adviseert de GGD Fryslân om voorlopig geen gebruik te maken van water uit de Jelsumer Feart en Lytse Feart.

Wat betekent de gevonden PFOS in de Jelsumer Feart en Lytse Feart voor de gezondheid van mij als omwonende/gebruiker van het gebied?

Of je ziek wordt van PFAS of PFOS, hangt af van hoeveel je in de loop van de tijd binnenkrijgt. Als je lange tijd PFOS binnenkrijgt, is de kans groter dat het effect heeft op je gezondheid.

Wat zijn de mogelijke gezondheidseffecten van PFAS?

PFOA, PFOS en GenX zijn een paar soorten PFAS die een nadelig effect op de gezondheid hebben. Of je ziek wordt van PFAS hangt af van hoeveel je in de loop van de tijd binnenkrijgt. PFAS zorgen alleen in een hele zeer hoge dosis en na langdurige blootstelling voor (acute) gezondheidsklachten, bijvoorbeeld wanneer je langdurig met PFAS-houdende stoffen hebt gewerkt. PFAS-stoffen zijn chemische stoffen die gebruikt worden om producten water-, vuil-, stof- of vetafstotend te maken (bijvoorbeeld pannen).

Over PFAS is veel informatie beschikbaar, waarbij de volgende mogelijke gezondheidseffecten bekend zijn: nadelige invloed op de leverfunctie en de werking van het immuunsysteem, verhoging van het cholesterolgehalte, schadelijk voor de voortplanting en de ontwikkeling van het ongeboren kind (iets lager geboortegewicht). Twee vormen van kanker (nier- en zaadbalkanker) worden in verband gebracht met een zeer hoge en langdurige blootstelling aan PFAS.

Wat zijn PFAS?

PFAS (Per- en polyfluoralkylstoffen ) is een verzamelnaam en staat voor per- en polyfluoralkylstoffen. Deze groep chemische stoffen is door mensen gemaakt en komt van nature niet voor in het milieu. PFAS kunnen een negatief effect hebben op milieu en gezondheid.

Wat adviseren jullie omwonenden/gebruikers van de Jelsumer Feart en Lytse Feart te doen?

Op basis van de door het Wetterskip uitgevoerde meting adviseren we de directe omwonenden en gebruikers van de Jelsumer Feart en de Lytse Feart om:

• Het water uit de Jelsumer Feart niet te drinken.
• Niet te zwemmen in de Jelsumer Feart.
• (Moes)tuinen niet te besproeien met water uit de Jelsumer Feart.
• Geen zelf gevangen vis uit de Jelsumer Feart te eten.

Deze adviezen gelden voorlopig alleen voor de directe omgeving van de Jelsumer Feart en Lytse Feart. Er worden extra metingen gedaan om te bepalen of het advies voor aangrenzend water moet gelden. Het is al standaardadvies van de GGD om alleen te zwemmen in aangewezen zwemwater. De Jelsumer Feart en de Lytse Feart zijn niet aangewezen als zwemwater.

Daarnaast raden wij en het Voedingscentrum standaard af om regelmatig zelf gevangen zoetwatervis te eten. Daarin zit soms te veel PFAS en daarnaast kunnen er ook andere ongezonde stoffen in zitten, zoals zware metalen, PCB’s en dioxines.

In het verleden heb ik wel eens gezwommen in, vis gegeten uit en/of mijn tuin besproeid met water uit de Jelsumer Feart of Lytse Feart. Kan dit kwaad?

We weten nog niet voor hoe lang er PFAS in de Jelsumer Feart en Lytse Feart zit en of dit altijd evenveel is geweest. Wat we wel kunnen zeggen, is dat een enkele keer gebruik maken van water uit de Jelsumer Feart of Lytse Feart voor zover bekend geen negatief effect op de gezondheid heeft. De adviezen die we nu geven gaan over het voor langere tijd gebruik maken van water uit de vaart. Mocht je je hier toch zorgen over maken, dan kun je contact opnemen met GGD Fryslân.

Kan ik kraanwater drinken?

Ja dat kan nog steeds. Het leidingwater in Nederland is van goede kwaliteit. De hoeveelheid PFAS die je met kraanwater binnenkrijgt, is zeer klein. Voldoende water drinken is belangrijk om gezond te blijven.

Waar kan ik terecht met mijn vragen over gezondheid?

Voor vragen over PFAS en gezondheid kunt je terecht bij GGD Fryslân. Stuur je vraag naar mmk@ggdfryslan.nl of bel naar 088 22 99 222 (op werkdagen tussen 08.30 en 16.30 uur bereikbaar). 

Meer algemene informatie over PFAS en gezondheid vind je ook op:

• De website van het RIVM
• De website van GGDLeefomgeving
  
  

Gebruikt(e) Brandweer Fryslân ook vervuilend PFAS-houdend blusschuim?

Brandweer Fryslân gebruikt geen PFAS-houdend blusschuim. Voorheen hadden voertuigen dit blusschuim wel aan boord, maar in de praktijk kwam de inzet van PFAS-houdend blusschuim zeer weinig voor. Het blusmiddel kon orden ingezet voor het blussen van grote vloeistof-oppervlakten. Dat PFAS-houdend schuim schadelijk kan zijn voor mens en milieu is Brandweer Fryslân al lange tijd duidelijk en het eventuele gebruik ervan is dus ook al de nodige jaren verleden tijd. Voor het schuim zijn inmiddels voldoende bruikbare alternatieven beschikbaar.

Wanneer er in het verleden ergens is geblust of geoefend met PFAS-houdend schuim kan er sprake zijn van vervuiling, maar dit hangt sterk af van de precieze omstandigheden op de plaats van de brand. Na het blussen van een brand is er in feite altijd sprake van vervuiling (vaak al door de brand zelf of door gebruikt schuim of bluswater). De provincie heeft onlangs opdracht gegeven om een brede inventarisatie te maken van mogelijk door PFAS-vervuilde locaties in Fryslân. Bij deze inventarisatie zijn ook een aantal van onze brandweerkazernes aangemerkt omdat er mogelijk sprake kan zijn van vervuiling door PFAS, omdat er bijvoorbeeld bij oefeningen zulk blusschuim is gebruikt. Nader onderzoek naar de uitkomsten van deze inventarisatie loopt op dit moment.

Wat is het advies voor (huis)dieren die zwemmen in en/of drinken uit de Jelsumer Feart en Lytse Feart?

Als GGD kunnen we alleen het risico voor mensen duiden. We hebben daarom advies gevraagd aan de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD). Zij adviseren om te vermijden dat (huis)dieren in contact komen met water dat door hoge concentraties PFAS is verontreinigd. Dit wordt geadviseerd omdat er nog veel onbekend is over hoe PFAS wordt opgenomen door dieren en het ook bij dieren nog niet duidelijk is wat de gezondheidseffecten zijn.

Waar kan ik terecht met specifieke vragen over de gezondheid van mijn (huis)dier(en)?

Neem contact op met je dierenarts als je abnormale effecten of symptomen bij je (huis)dier(en) opmerkt.

Geldt het advies ook voor de omliggende wateren rondom de Jelsumer Feart en de Lytse Feart?

Wetterskip Fryslân heeft recent een meting gedaan op PFAS in de Dokkumer Ie ter hoogte van Tergreft. De PFAS-concentratie daar was vele malen lager dan in de Jelsumer Feart. Daarom gaan we ervanuit dat de PFAS uit de Jelsumer Feart snel verdunt in het stromende water van de Dokkumer Ie.

We geven daarom geen negatief advies om gebruik te maken van het water uit de Dokkumer Ie. Dit geldt ook voor het Dokkumer Djip. We raden als GGD in zijn algemeenheid wel af om te zwemmen op niet-officiële zwemlocaties. Officiële locaties kun je vinden op de website van Zwemwater. Dit advies geven we omdat er een risico is om een infectie op te lopen door bijvoorbeeld blauwalg. Meer informatie hierover vindt u op onze website.

 

Mag ik nog eieren eten van (hobby)kippen die water hebben gedronken uit de Jelsumer Feart of Lytse Feart?

Recent is geconstateerd dat (hobby)kippen, die eerder water hebben gedronken uit een sloot waar water vanuit de Lytse Feart kan worden ingelaten, eieren hebben gelegd met hoge concentraties PFOS (PFAS). Op basis van deze bevindingen is aanvullend onderzoek nodig naar de exacte mate van vervuiling van eieren van (hobby)kippen in het gebied rondom de Jelsumer Feart en Lytse Feart. In afwachting van deze onderzoeken scherpt GGD Fryslân het algemene advies aan: consumeer geen eieren van (hobby)kippen die mogelijk water uit de Jelsumer Feart of Lytse Feart (of sloten waar water vanuit de vaarten kan worden ingelaten) hebben gedronken. Er is aanvullend (vergelijkend) onderzoek nodig naar de precieze oorzaak en exacte mate van vervuiling van eieren van (hobby)kippen in het gebied rondom de Jelsumer Feart en Lytse Feart.

Hoe ziet het aanvullende onderzoek naar eieren van (hobby)kippen in het gebied eruit?

GGD Fryslân en gemeente Leeuwarden hebben een extern ingenieursbureau gevraagd dit onderzoek samen met ons uit te voeren. Bij dit onderzoek zullen ook experts van GGD Fryslân betrokken zijn. De verwachting is dat binnen afzienbare tijd kan worden gestart met een vergelijkend onderzoek naar eieren van andere (hobby)kippen in het gebied. Dit onderzoek zal kijken of eieren van (hobby)kippen in dit gebied meer PFOS (PFAS) bevatten dan eieren van (hobby)kippen elders, wat dit betekent en of er specifieke oorzaken zijn die dit veroorzaken. In afwachting van deze onderzoeken blijft het advies van GGD Fryslân ongewijzigd.

Het ingenieursbureau wil beginnen met een inventarisatie. Heb je eieren van hobbykippen in de omgeving van de Jelsumer en Lytse Feart dan kun je dit melden bij gemeente Leeuwarden via het e-mailadres bodem@leeuwarden.nl met als onderwerp ‘hobbykippen’. Meld daarbij je adres- en contactgegevens en of je interesse hebt in deelname aan het onderzoek. Let wel: het gaat eerst om een inventarisatie. Het ingenieursbureau bepaalt daarna welke locaties en eieren onderzocht worden op basis van een goede en nette verdeling. Dit zal een beperkt aantal zijn (ongeveer 10 locaties). Niet alle aanmeldingen kunnen daarom worden meegenomen in het onderzoek. Het onderzoek kan enkele weken tot enkele maanden duren.

Landelijk doet het RIVM ook onderzoek naar eieren. Dit gaat om particuliere eieren die landelijk zijn geraapt en om eieren die je in de winkel kunt kopen. Het onderzoek wordt naar verwachting dit voorjaar door het RIVM gepubliceerd.